İbn-i Sina, Avrupa’da “Avicenna” diye bilinir. Dünyada en çok tanınan ve modern tıbbın atası sayılan Müslüman tıp alimidir. “Tıbbın Kanunu” adlı kitabı, 1650 yılına kadar Avrupa’da tıp fakültelerinde okutuldu. Ay yüzeyindeki bir kratere adı verildi.
İbn-i Sina’nın Yaşamı İbn-i Sina, 980’de Buhara yakınındaki Efşene’de doğdu. Kuşyar adlı bir doktor sayesinde tıpta yoğunlaştı ve 18 yaşında iken tıpta öğreneceği bir şey kalmadı.
Genç yaşta doktorluğa başladı ve hastaları ücretsiz tedavi etti. Samani hanedanından Mansur’u 997’de tedavi edince, saray kütüphanesini kullanma hakkını aldı. Aristo ve diğer filozofların teorilerini öğrendi. Aristo’nun metafiziğini, Farabi’nin kitabı sayesinde kavradı. Mansur ölünce, Harezm’e gitti ve Emir Ali’nin doktoru oldu.
Gazneli Mahmut, İbn-i Sina’nın kendi emrine girmesini isteyince bunu reddetti. Mahmut’tan korktuğu için farklı bölgelerdeki emirlerin saraylarında çalıştı. Bazı emirlerce, vezir unvanı verilen İbn-i Sina, saray entrikaları nedeniyle birkaç kez hapsedildi. Öldürülmekten zor kurtuldu ve İsfahan’a kaçtı.
Bu büyük alim, hapishanede bile ölümsüz kitaplarını yazmaya devam etti. Son 12 yılını Ebu Cafer’in yanında geçirdi ve 1037’de öldü. İbn-i Sina’nın En Önemli Eseri: Tıbbın Kanunu İbn-i Sina’nın, Avrupa’da en çok basılan kitabı olan “el Kanun f’ıt Tıb” (Tıbbın Kanunu) 10 kez farklı kişilerce Latince’ye çevrildi. Kitap, en doğru bilgileri içeren 14 ciltlik bir tıp ansiklopedisiydi. Çin, Hint ve Mısır’ın geleneksel tıp bilgileri ile İbn-i Sina’nın bilgilerini içeren ideal bir ders kitabıydı. Kitap, 1650 yılına kadar Fransa’daki Montpellier Üniversitesi, Belçika’daki Leuven Üniversitesi ve diğer tıp fakültelerinde okutuldu.
Leonardo da Vinci’nin de kitabın etkisinde kaldığı söylenir. İsviçreli tıp tarihçisi A. C.Kebs, kitap için “tüm zamanların en önemli entelektüel fenomeni bu kitaptır” demişti. Modern tıbbın babası sayılan Sir W. Osler, kitabı “Tıbbın Kanunu, tüm kitaplardan daha uzun süre tıbbın İncil’i oldu” diye tanımladı. Bilim tarihçisi E. S. Smith, “bin yıllık kitabın 21. yüzyılda saygı görmesi,
İbn-i Sina’nın değerini kanıtlar” diye yazmıştı. Tıbbın Kanunu Kitabının İçeriği Kitabın, 1052 tarihli en eski kopyası Ağa Han koleksiyonundadır. Kitap, dünyada ilk kez kanıta dayalı tıp, deneysel tıp, klinik testler, verimlilik analizi, risk faktörü ve sendroma dayalı hastalık teşhisi gibi kavramları gündeme getirdi.
Kitapta, ilaçların deneysel amaçlı kullanımı sırasında uyulması gereken kurallar veriliyordu. Klinik farmakoloji konusunda, deneysel bir yaklaşım öneriliyordu.
Örneğin, ilacın etki süresinin izlenerek tesadüfi iyileşme olmadığından emin olunması isteniyordu. Çok sayıda hastanın tedavisinde etkili olduğuna emin olmak gerektiği de vurgulanmıştı. İlaçların, hayvan deneylerinde başarılı olduktan sonra insan üzerinde de denenmesini öneren kitapta, 760 ilaç listelenmişti.
Kitapta kanser tedavisi için hindibanın yararına yer verilmişti. Tümör, ameliyatla alınırken kanserli bölgenin iyi temizlenmesi öneriliyordu.
Çam ve okaliptus yağı koklamanın, solunum sistemine yararı anlatılıyordu. Kanbasıncı ve nabız saymaya önem verilmesi de dikkat çekicidir. Verem gibi mikrobik hastalıkların bulaşıcı özelliği ve karantinaya almanın önemi de vurgulanmıştır. İbn-i Sina’nın kan dolaşımını çok iyi bildiği de anlaşılmaktadır.
Kitap, bazı hastalıklarda psikolojik etkilere dikkat çeker ve ruh hastalıklarında müzik dinletmenin yararını anlatır. Ameliyat sırasında hastaya anestezi amacıyla, aromatik maddelere veya narkotik ilaçlara batırılmış süngerkoklatılması da önerilir. Deri kanseri için çinko oksitli merhem tavsiye edilmektedir. Şeker hastalığı, çok detaylı olarak tanımlanmakta ve bitkisel ilaçlarla tedavi şekli verilmektedir. Bu eser, 1766’da padişah III. Mustafa’nın emriyle “Tül Mathun” adı ile Türkçe’ye çevrilmiş ve bastırılmıştır.
Prof. Dr. Ural Akbulut
ODTÜ Kimya Bölümü
