II.Katerina neden Rusya Müftülüğü’nü kurdurdu? (1789)

1762 Tarihinde Rusya tahtına geçen Çariçe II. Katarına, Çar I.Petro’nun siyasetinin takipçisiydi. Önce yönetim alanında Avrupa tarzında bazı değişiklikler yapmak istedi fakat daha sonra bundan vazgeçti. Dış siyasette ise temel hedef sıcak denizlere ulaşmaktı. İlk kez ülkesinde yaşayan Müslüman halka yönelik geleneksel Rus siyasetinin dışına çıkarak bazı düzenlemeler yaptı.

Osmanlı-Rus savaşı sırasında Kazak Türklerinden Yemel’yan Pugaçev Rusya’yı oldukça zor durumda bırakan bir isyan başlattı.(1773) Pugaçev isyanına Rusya’da yaşayan Müslüman halk özellikle de Kazaklar, Kazan Türkleri ve Başkurtlar içinde bulundukları sosyal ve ekonomik şartların kötülüğünden dolayı büyük destek verdiler. İsyan uzun süre bastırılamadı. Osmanlı-Rus savaşının zaferle sonuçlanması ile rahatlayan Rusya kanlı bir şekilde bu isyanı bastırdı. Başta Pugaçev olmak üzere isyana katılanlar şiddetle cezalandırıldı.(1775)
Pugaçev isyanı II.Aterina’ya Rusya içerisinde yaşayan kalabalık Müslüman halkın varlığını fark ettirmiş ve Müslümanları baskı ile uzun süre Rusya idaresi altında tutulamayacağını göstermişti. Rusya’nın uyguladığı genel siyaset İslam’ın etkisini zayıflatmak ve Müslüman halkı Hırıstiyanlaştırmaya çalışmaktı. Bu siyaset gereği misyonerlik çalışmalarına ağırlık veriliyor ayrıca her türlü baskı ve şiddet uygulanıyordu.
Pugaçev isyanı bastırıldıktan sonra II. Katerina Müslüman halka uygulanan şiddet ve baskıları azda olsa yumuşatarak Müslüman halkı kazanmaya çalıştı. Özellikle dini alanda Müslümanlara uygulanan bazı yasakları kaldırdı, mesela cami ve medrese yapımına izin verdi. Ancak daha sonra bu dini özgürlüklerin tek merkezden yönetilmesine ve devletin kontrolünde olmasına karar verildi.
Çariçe II. Katerina İlk olarak bir Rusya müftülüğü kurulması çalışmalarını başlattı.(1789) Merkezi Ufa şehri olan bu müftülük bütün dini işleri idare edecekti. Orenburg Müslüman Ruhani Meclisi adını taşıyan bu müftülüğe Müslüman din adamlarını ve öğretmenlerini tayin etme yetkisi verildi. Böylece ülkedeki dini eğitim ve dini faaliyetler tek merkezden bu kuruluş aracılığı ile kontrol edilecekti. İlk müftü olarak Rus yöneticilerin güvenini kazanmış olan Muhammed-can Hüseyin tayin edildi. Bazı şehirlerde de büyük camilerin yapılmasına izin verildi.
Katerina bu şekilde Müslümanları kazanmaya çalışmış diğer yandan da Müslümanlar üzerinde bir kontrol mekanizması oluşturmayı hedeflemiştir. Tarihçiler bu uygulamanın bazı olumlu sonuçlar verdiğini belirtmektedirler.
Kaynak
1-Rusya Tarihi (Prof.Dr.Akdes Nimet Kurat, TTK 1987)
2-Sovyetler Birliğindeki Türklüğün ve İslamın Bazı Meseleleri (Dr. Baymirza Hayit, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı 1987)